08 jul “Ieder kind moet krijgen wat het nodig heeft”

Al vanaf de start van SAAM* Scholen in 2018 stond in haar strategische uitgangspunten de volgende belofte: ‘Iedereen is welkom op onze scholen en kindcentra. We bieden een passende plek voor ieder kind, ook als we daarvoor onze grenzen moeten verleggen.’ En die grenzen verleggen, dat doet SAAM*. De afgelopen jaren werden er twee sporen ingezet: alle scholen gingen aan de slag met Anders arrangeren en een aantal scholen begonnen met het project Naar inclusiever onderwijs. Wat betekent dat in de praktijk, welke stappen zijn er gezet en waar staat SAAM* nu? Dat vroegen we aan Martijn van Tilburg (directeur personeel, onderwijs en kwaliteit) en Fiona Looman (beleidsmedewerker onderwijs en projectleider SAAM* naar inclusiever onderwijs). “Van individueel curatief maken we de omslag naar collectief preventief. Dit is de kern van hoe we willen kijken naar ondersteuning voor kinderen. En daar zijn we trots op.”

Het startpunt van de beweging bij SAAM* gaat een jaar of drie terug. Fiona: “We hebben altijd met volle overtuiging vanuit onze visie gewerkt. Alles waar SAAM* voor staat, staat ook voor inclusiever onderwijs. Maar toen we de data over verwijzingen en arrangementen gingen bekijken, zagen we dat we destijds binnen het samenwerkingsverband best hoog zaten met het percentage verwijzingen naar het speciaal onderwijs en het speciaal basisonderwijs, en met een stijgend aantal arrangementen. Tegelijkertijd werd inclusiever onderwijs een groot maatschappelijk thema door onder andere de evaluatie van passend onderwijs, het rapport van de Onderwijsraad en de maatregelen van Slob. Toen dachten we: hier ligt ons hart en hier moeten we iets mee.”

Niet ‘fixen’, maar breder kijken

“Vanuit onze inclusieve gedachte willen we dat elk kind in het primaire proces die ondersteuning krijgt die nodig is, zonder dat daar per se een individueel arrangement voor afgegeven moet worden”, vervolgt Martijn. “In plaats van de ondersteuningsbehoeften van kinderen te ‘fixen’ of ze uit de klas te halen, willen we dat kinderen mogen zijn wie ze zijn en dat zij binnen de klas die ondersteuning krijgen die ze nodig hebben om te kunnen leren. Dat vraagt om een bredere kijk en een bredere vraag: wat heeft een kind én de leraar nodig in de groep? En wat kan de groep eventueel betekenen voor de ondersteuningsvraag? We hebben de overtuiging dat, als je de groep en de leraar ondersteunt, er meer kinderen profijt van hebben dan enkel het individuele kind. Zo leren onze scholen, professionals en organisatie veel meer dan steeds een vergelijkbare ondersteuningsvraag op dezelfde manier en vaak buiten de klas te organiseren. En bovendien draagt het bij aan een hogere kwaliteit van de basisondersteuning, iets waar we ook volop op inzetten.”

Anders arrangeren

Vanuit de visie, data en inzichten ontstonden er twee sporen bij SAAM* die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: anders arrangeren en het project SAAM* naar inclusiever onderwijs (NIO). Fiona: “Voor beide sporen hebben we een andere strategie gebruikt. Inclusiever onderwijs is gestart als project en we hebben een jaar de tijd genomen voor onderzoek en het doorontwikkelen van onze visie, samen met onze collega’s. Bij anders arrangeren zijn we directiever geweest. We hebben gesprekken gevoerd met onze intern begeleiders en directeuren, maar vervolgens ook besloten dat we binnen SAAM* gaan stoppen met kinderen individueel bijspijkeren buiten de klas. Die beweging is snel gelukt, omdat we continu terug konden vallen op onze visie. Daarin staat letterlijk: ‘We bieden een passende veilige plek voor ieder kind, ook als we daarvoor onze grenzen moeten verleggen.’”

“Het verlagen van het verwijzingspercentage is overigens nooit een doel op zich geweest. Het is een middel om een ontwikkeling te volgen en te zien. Het uiteindelijke doel is altijd dat kinderen en leraren moet krijgen wat ze nodig hebben, binnen de klas en de school. En waar het echt niet anders kan of ingewikkeld is, nog even buiten de klas. Dat is geen excuus om het niet te hoeven doen, maar de ruimte die kinderen en collega’s krijgen om te ontwikkelen. Om zo uiteindelijk alsnog bij het doel te komen.”

Beweging en vertrouwen

Martijn: “De arrangementen die nu binnen SAAM* worden afgegeven zijn veelal groepsarrangementen. Dat geeft mooi de beweging weer van de focus op het individu naar focus op de groep. Voorheen werd toestemming en budget gevraagd voor individuele kinderen. Nu wordt er in de school met ondersteuning van de trajectbegeleider een plan gemaakt. Daarbij kijken ze eerst op schoolniveau naar wat nodig is: wat zijn de gemene delers tussen klassen en leraren en zijn er speerpunten waar de school op wil inzetten? Als er vervolgens nog individuele kinderen zijn die iets nodig hebben, wat niet op de andere niveaus geregeld wordt, dan gaan we dat voor die kinderen ook regelen. Door deze werkwijze is de administratieve rompslomp flink verminderd. Bovendien hebben de scholen nu veel meer eigenaarschap over de budgetten die zij krijgen. We vertrouwen erop dat zij de goede dingen doen met de middelen.”

Uitdagingen

Anders arrangeren vroeg ook op andere fronten aandacht. Fiona: “We werken regelmatig met ZZP’ers die gewend waren om met kinderen buiten de klas te werken. Zij staan nu naast de leraar ín de klas en dat is voor beide partijen wennen. Maar uiteindelijk leert en groeit de leraar hiervan, en daar hebben meer kinderen profijt van. Anders arrangeren vroeg ook om goede communicatie. Waar bijvoorbeeld met ouders was afgesproken dat hun kind individuele begeleiding zou krijgen, moesten scholen nu tegen deze ouders vertellen: “We organiseren de ondersteuning In de klas en die ondersteuning is voor meerdere kinderen, dus niet meer individueel.” Dat was voor sommige ouders omschakelen. Op de vraag of hun kind nog steeds krijgt wat het nodig heeft moet je volmondig “ja” kunnen zeggen. Een andere uitdaging was het kort en bondig vastleggen van de ontwikkeling van kinderen en groepen. Daar zijn geen formats voor gemaakt. Het vraagt van scholen om zelf goed na te denken over hoe zij de ontwikkeling zichtbaar maken.”

Bekijk de animatie die SAAM* maakte voor ouders/verzorgers over wat inclusiever onderwijs betekent

Stevige basisondersteuning

Martijn: “Van het samenwerkingsverband krijgt elke school een vast bedrag per leerling voor ondersteuning. Dat is opgebouwd uit verschillende ‘potjes’: basisondersteuning, lichte ondersteuning en eventueel impulsmiddelen. De middelen zijn vaak ingestoken op individuele begeleiding, zoals vroeger met de ‘rugzakjes’. We kunnen echter meer bereiken door de middelen voor meerdere kinderen tegelijk beschikbaar te stellen. Want als we elk kind die ondersteuning gunnen die het nodig heeft, dan maakt het niet uit of dit basisondersteuning, extra ondersteuning of super intensieve ondersteuning is. Uiteindelijk willen we toewerken naar een heel stevige basisondersteuning voor alle kinderen, ongeacht of een kind veel of weinig begeleiding nodig heeft. Kunnen we dat wat een kind nodig heeft écht niet georganiseerd krijgen, dan volgt pas een verwijzing. Dit werkt alleen als we binnen ons samenwerkingsverband hoge kwaliteitseisen stellen aan die basisondersteuning, want als je dat niet hebt, dan ga je juist meer verwijzen. Als organisatie hebben we hoge ambities en we krijgen van het samenwerkingsverband de ruimte om deze omslag te maken. Andersom mogen we natuurlijk aangesproken worden als we die ambities niet waarmaken.”

Andere focus

Wat begon onder de naam ‘anders arrangeren’, heet inmiddels arrangeren binnen SAAM*. Het proces vroeg iets van verschillende betrokkenen, vertelt Fiona: “We zijn bijvoorbeeld aangelopen tegen een compleet andere rol van onze trajectbegeleiders, die samen met ons hun functie opnieuw hebben moeten uitvinden. De focus op het ondersteunen van scholen bij hun basisondersteuning vraagt echt om andere vaardigheden dan het beoordelen van een papieren dossier. Ook met de ondersteuningsspecialisten van het samenwerkingsverband hebben we gesprekken gevoerd. Zij moeten weten waar wij voor staan, kritische vragen stellen en continu alert zijn op de taal, op uitspraken als ‘dit kind hoort hier niet’. Bovenschools moeten we alles wat we doen blijven koppelen aan onze visie. Het ‘waarom’ is altijd duidelijk, maar voor het ‘hoe’ krijgen scholen de ruimte om binnen kaders hun eigen afwegingen te maken. En vervolgens staan we klaar om te ondersteunen waar nodig.”

Martijn: “We zijn er nog niet. Onze ambitie is om de focus te verleggen van individueel curatief naar collectief preventief. Dat vraagt een professionele cultuur, tijdig signaleren en de tijd om een kind te helpen bij de ontwikkeling die nodig is. We doen in dit hele proces een groot beroep op het reflectievermogen van leraren. Zij moeten tijdig om hulp durven te vragen. Durven twijfelen staat niet voor niets in onze visie. Bij intern begeleiders is de vraagstelling veranderd. In plaats van het vooral te hebben over de kinderen met wie het niet goed gaat, is het veel crucialer om stil te staan bij hoe het met de leraar gaat en of wat deze nodig heeft voor de groep. In alle lagen spreken we hoge verwachtingen uit en geven we vertrouwen. Zo willen we onze visie waarmaken.”

SAAM* naar inclusiever onderwijs

Parallel aan (anders) arrangeren liep ook het project SAAM* naar inclusiever onderwijs. Het idee was om te beginnen met een grote startbijeenkomst, maar corona gooide roet in het eten. Er werd gekozen voor een andere aanpak, die achteraf gezien waardevol bleek. Fiona: “We zijn twee jaar geleden gestart met één pilotschool per cluster (een aantal scholen die dicht bij elkaar liggen, red.) met als doel het verkennen van het thema inclusiever onderwijs. Vanuit allerlei perspectieven heeft de groep naar inclusiever onderwijs gekeken: vanuit ouders, de inspectie, het speciaal onderwijs, het samenwerkingsverband, de wetenschap et cetera. Dat jaar van inspiratie, onderzoek en gesprekken was super waardevol. Vanuit de pilotscholen ontstaat ook beweging op andere scholen binnen de clusters. We kwamen tot de conclusie dat we niet één definitie willen opleggen van inclusiever onderwijs binnen SAAM*. De visie blijft leidend, maar scholen hebben hun eigen context en kunnen eigen accenten leggen.”

Op 5 oktober 2021 was er een organisatiebrede studiedag waarin het thema inclusiever onderwijs ook aan bod kwam. “Onder andere het interview met Eddie Denessen over gelijke kansen in het onderwijs tijdens die studiedag heeft ons erg geïnspireerd. Vanaf dat moment is SAAM* naar inclusiever onderwijs geen project meer, maar onze gezamenlijke opdracht”, vervolgt Martijn. “Het balletje gaat rollen zonder veel sturing te geven. We organiseren regelmatig bijeenkomsten in verschillende settingen voor verschillende mensen om het vuurtje warm te houden. Zo hadden we recent een inspiratiecafé waar meer dan 100 collega’s waren. Daar ben ik trots op. Tijdens die bijeenkomsten is er ook ruimte om het gesprek te voeren over wat lastig gaat zijn of waar leraren tegenop zien. Daar is erkenning en tijd voor. Op dit moment bekijken we hoe we het thema levend gaan houden, met elkaar verbonden blijven en blijven leren en ontdekken. Eerlijk gezegd ben ik daar niet bang voor. We hebben een visie die staat als een huis en waar we in geloven.”

Meer samen

Inclusiever onderwijs zit dus al in het DNA van SAAM*. Maar er uitvoering aan geven, dat kun je niet alleen. “Samen zijn we verantwoordelijk voor kansen voor alle kinderen binnen ons samenwerkingsverband. De expertise is volop aanwezig in onze regio, de kinderen ook, en de inclusieve gedachte wordt op steeds meer plekken ondersteund. Maar het ‘samen’ mag meer gaan groeien. Vandaar dat we in de vorm van een pilot – met onze school Pius X – het gesprek met het speciaal onderwijs en het samenwerkingsverband zijn gestart. Hoe kunnen wij met elkaar samenwerken om alle kinderen onderwijs te bieden, zo thuisnabij mogelijk? Waar ligt ieders kracht en hoe kunnen we daar – ook over de verschillende contexten heen – gebruik van maken? Het begint met elkaar leren kennen en daar dus ook in investeren.  Dat is de eerste stap die we samen gaan zetten!”

Fiona en Martijn maken beiden deel uit van de werkgroep inclusie, waar Lisanne eerder al over vertelde. Wil je je ook aansluiten? Stuur dan een e-mail naar info@swvpo3006.nl.